Γράφει ο Αντγος ε.α Λάμπρος Τζούμης
Δεδομένου ότι τα αντισταθμιστικά ωφελήματα (Α.Ω.) έχουν καταργηθεί με το ν.3978/2011, η δικαιολογία που προφανώς θα επικαλεστεί το ΥΠΕΘΑ για την ύπαρξη Α.Ω. στη σύμβαση αναβάθμισης των ελληνικών μαχητικών αεροσκαφών F-16, που ανακοινώθηκε στο πρόσφατο ταξίδι του πρωθυπουργού στις ΗΠΑ, θα είναι ότι δεν πρόκειται περί νέας σύμβασης για να υπόκειται στις διατάξεις του ν. 3978, αλλά επέκτασης ήδη προϋπάρχουσας. Με αφορμή αυτό θα αναφέρω κάποια σημεία από όσα ανακοινώθηκαν, καθώς και αν η προαναφερόμενη δικαιολογία αρκεί για την ύπαρξη Α.Ω., στην υπόψη συμφωνία.
Η πρόσφατη επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στην Ουάσιγκτον, πραγματοποιήθηκε σε μια ομολογουμένως ευνοϊκή χρονική συγκυρία για τη χώρα μας και είχε δημιουργήσει υψηλές προσδοκίες για αναβάθμιση της γεωπολιτικής θέσης της Ελλάδας και εμβάθυνση της αμυντικής συνεργασίας με τις ΗΠΑ. Το θέμα όμως που σηματοδότησε την επίσκεψη μετά τις δηλώσεις που έγιναν και το μόνο χειροπιαστό αποτέλεσμα αφορά τη συμφωνία για την αναβάθμιση των ελληνικών μαχητικών αεροσκαφών F-16. Κατά τη διάρκεια της κοινής συνέντευξης με τον Έλληνα πρωθυπουργό, ο Αμερικανός πρόεδρος ανέφερε ότι το κόστος του προγράμματος αναβάθμισης των μαχητικών αεροσκαφών τύπου F-16 θα ανέλθει στα 2,4 δισ. δολάρια και ότι θα δώσει δουλειές σε αμερικανικά εργατικά χέρια. Ο ΥΕΘΑ κ. Καμμένος παρενέβη άμεσα και ανέφερε μέσω twitter ότι στον προϋπολογισμό έχουν προβλεφθεί 1,1 δισ. ευρώ και τα υπόλοιπα είναι Α.Ω. και πρόγραμμα βοήθειας. Την επόμενη ημέρα, εκδόθηκε ανακοίνωση από το ΓΕΕΘΑ που κατέβασε το ποσό στα 930 εκατ. ευρώ και σύμφωνα με αυτή η αναβάθμιση μέρους των αεροσκαφών θα γίνει στην Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία. Σε έγγραφο ενημέρωσης τύπου του οργανισμού Defence Security Cooperation Agency, του Υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ, που ασχολείται με την αξιολόγηση των LOA (Letter of Offer and Acceptance) των διακρατικών συμφωνιών, αναφέρεται ότι το κόστος της αναβάθμισης θα ανέλθει στα 2,4 δις. δολάρια και ότι δεν υπάρχουν ΑΩ. Επισημαίνεται όμως στο έγγραφο, ότι επειδή η Ελλάδα ζητά Α.Ω., τα πιθανά Α.Ω. θα καθορισθούν κατόπιν διαπραγματεύσεων μεταξύ της Ελλάδας και του προμηθευτή. Είναι γεγονός αναμφισβήτητο, ότι η αναβάθμιση των ελληνικών μαχητικών αεροσκαφών F-16 είναι αναγκαία και επιβεβλημένη για τη διατήρηση μιας στοιχειώδους ισορροπίας πάνω από το Αιγαίο και την ικανότητα της Πολεμικής Αεροπορίας να ανταπεξέλθει σε ένα σύγχρονο και απαιτητικό πεδίο της μάχης. Όσα όμως προαναφέρθηκαν, δημιουργούν τεράστια σύγχυση και εύλογες απορίες για τα περίφημα Α.Ω., τον αριθμό των αεροσκαφών που θα αναβαθμισθούν και το συνολικό κόστος του προγράμματος.
Τα Α.Ω. αποτελούν μια πρακτική, η οποία άρχισε να εφαρμόζεται τις τελευταίες δεκαετίες στην αγορά αμυντικού υλικού και χωρίζονται σε δυο κατηγορίες, τα άμεσα και τα έμμεσα. Παράδειγμα αμέσου Α.Ω. αποτελεί το αίτημα μιας χώρας σε περίπτωση αγοράς από μια ξένη εταιρία ενός οπλικού συστήματος, ένα μέρος αυτού να κατασκευάζεται από την εγχώρια βιομηχανία. Οι υπόλοιπες μορφές Α.Ω. που δεν σχετίζονται άμεσα με την προμήθεια του συγκεκριμένου αμυντικού μέσου, θεωρούνται ως έμμεσα. Στην Ελλάδα, εφαρμόζονται ως θεσμός από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 με την «Αγορά του Αιώνα», όταν η τότε ελληνική κυβέρνηση αγόρασε από τις ΗΠΑ 40 F-16C/D Block 30 και από τη Γαλλία 40 Mirage 2000 EGM/BGM. Οι βασικές επιδιώξεις από την υλοποίηση των Α.Ω. ήταν η απόκτηση ωφελημάτων από την Ελλάδα, όπως η υποβοήθηση της αμυντικής βιομηχανίας με την ανάθεση υποκατασκευαστικού έργου, η ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που συμβάλλουν στην αναβάθμιση της τεχνολογικής και παραγωγικής υποδομής της χώρας μέσω της μεταφοράς προηγμένης τεχνογνωσίας – τεχνολογίας, η ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων μέσω της παροχής υλικού και υπηρεσιών και η μείωση του κόστους των αμυντικών υλικών διά της εμμέσου επιστροφής μέρους ή του συνόλου των σχετικών δαπανών. Τα Α.Ω. όμως κατά τη περίοδο που γινόταν το «πάρτυ» στους εξοπλισμούς, εξελίχθηκαν σε πηγή ανομίας, καθόσον κάθε υπερκοστολογημένη αγορά «αντισταθμίζονταν» φαινομενικά με υψηλά αντισταθμιστικά προγράμματα. Οι εταιρίες, πουλούσαν πανάκριβα οπλικά συστήματα και ως δικαιολογία οι αντιπρόσωποι των εταιριών αυτών και οι αρμόδιοι φορείς από ελληνικής πλευράς, υπέγραφαν συμφωνίες ότι μετά τις αγορές αυτές, η Ελλάδα θα έπαιρνε εντυπωσιακά Α.Ω. ή άσχετα με αμυντικά θέματα (π.χ. σε σύμβαση προβλεπόταν η κατασκευή πισίνας). Για να αντιληφθεί κάποιος το μέγεθος των ποσών που διακινήθηκαν αρκεί να αναφερθεί ότι η Ελλάδα έχει δαπανήσει από την μεταπολίτευση μέχρι και το 2010 περισσότερα από 218 δισ. δολάρια για αμυντικές δαπάνες.
Σήμερα πολλές από τις περιπτώσεις Α.Ω., έχουν πάρει το δρόμο της δικαιοσύνης, με απαγγελία βαρύτατων κατηγοριών για τους εμπλεκομένους και κυβερνητικοί αξιωματούχοι όλων των πολιτικών χώρων με δημόσιες δηλώσεις τους τα έχουν χαρακτηρίσει «αμαρτωλή υπόθεση». Τα περισσότερα από αυτά δεν υλοποιήθηκαν ή στην πορεία τροποποιήθηκαν οι σχετικές συμβάσεις, με αποτέλεσμα την πρόκληση μεγάλης ζημίας για το ελληνικό δημόσιο και σημαντική επιβάρυνση του δημοσίου χρέους. Σημαντικό ποσοστό από τις συµβάσεις των Α.Ω., παρέμειναν ανεκτέλεστες και κατέληξαν στην επιβολή ρητρών, ενώ αριθμός από όσες δεν είχαν λήξει δυσλειτουργούσαν. Όλα αυτά οδήγησαν κάθε προµήθεια αµυντικού υλικού από τη μια πλευρά να θεωρείται περιττή και ύποπτη, ενώ από την άλλη κάθε διατάραξη της ισορροπίας δυνάµεων µεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας να καθίσταται πηγή ανησυχιών και επικρίσεων.
Όπως προαναφέρθηκε με το ν. 3978/2011 στον οποίο ενσωματώθηκε η κοινοτική οδηγία 2009/81, καταργήθηκε ο θεσμός των ΑΩ, με στόχο αφενός στη διαφάνεια των διεργασιών που σχετίζονται με τις αμυντικές δαπάνες και αφετέρου στον καλύτερο δυνατό εξοπλισμό των Ενόπλων Δυνάμεων. Στην αιτιολογική έκθεση του υπόψη νόμου, αναφέρεται ότι η κατάργησή των Α.Ω. οφείλεται στο ότι αυτά προκάλεσαν πλήθος αµφιβολιών και σε τρεις κυρίως λόγους:
- Γιατί το κόστος τους µετακυλύεται εκ των προτέρων στο κόστος της κύριας σύµβασης, άρα τίποτα δεν χαρίζεται αλλά όλα βαραίνουν το ελληνικό δηµόσιο.
- Γιατί η επιλογή και αποτίµηση της αξίας των συγκεκριµένων προγραµµάτων, γινόταν κατά τρόπο που δεν υπάκουε σε σαφή και διαφανή κριτήρια.
- Γιατί οι χρηµατοοικονοµικές ροές από και προς την Ελλάδα, µπορούσαν να λειτουργήσουν ως δίαυλοι παράπλευρων ή ύποπτων πληρωµών και επιπλέον υπήρχε και υπάρχει πάντα σοβαρό πρόβληµα πιστοποίησης της δαπάνης και εκτέλεσης των συµβατικών υποχρεώσεων.
Μετά από όσα προαναφέρθηκαν για τα «αμαρτωλά» Α.Ω., θεωρώ ότι η πιθανή δικαιολογία περί επέκτασης ήδη προϋπάρχουσας σύμβασης, για την ύπαρξη αυτών στην αναβάθμιση των F-16 δεν είναι ικανοποιητική, γιατί : «Η γυναίκα του Καίσαρα δεν αρκεί να είναι τίμια, πρέπει και να φαίνεται.»
