Πίνουν κρασί, πιστεύουν στην «Αγία Τριάδα» και στο «αγαπάτε αλλήλους» αλλά δεν είναι χριστιανοί. Η θρησκευτική τους λειτουργία περιλαμβά...
Πίνουν κρασί, πιστεύουν στην «Αγία Τριάδα» και στο «αγαπάτε αλλήλους» αλλά δεν είναι χριστιανοί. Η θρησκευτική τους λειτουργία περιλαμβάνει τραγούδι, μουσική και μικρόφωνο, δεν είναι όμως ευαγγελιστές. Πιστεύουν στον Αλλάχ αλλά ερμηνεύουν το Κοράνι αλληγορικά και όχι κατά γράμμα. Δεν πείθονται ότι μετά θάνατον τους περιμένουν τα ουρί του Παραδείσου αλλά ούτε και η Κόλαση. Θρησκευτικά είναι πιο κοντά στους
σιίτες, πολιτικά ψηφίζουν Αριστερά, κοινωνικά ήταν αγρότες της Ανατολίας που μετοίκησαν στις φτωχογειτονιές των τουρκικών πόλεων και σήμερα έχουν σχηματίσει μια νέα μεσαία τάξη. Είναι δίπλα μας, ζουν και στην Ελλάδα (στη Θράκη) αλλά μόλις που τους γνωρίζουμε. Οι αλεβίτες-μπεκτασήδες πρόσφατα απέκτησαν το θάρρος να απαιτήσουν τα δικαιώματά τους ως η μεγαλύτερη θρησκευτική μειονότητα της Τουρκίας.
«Μια αλεβίτισσα που εργαζόταν ως μαγείρισσα σε νοσοκομείο απολύθηκε διότι ορισμένοι σουνίτες πιστεύουν ότι δεν πρέπει να φάνε φαγητό μαγειρεμένο από αλεβίτη. Η υπόθεση βρίσκεται στα δικαστήρια» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Αλί Γιαμάν, καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας σε τουρκικό πανεπιστήμιο. Οι αλεβίτες αποτελούν τη μεγαλύτερη θρησκευτική μειονότητα της Τουρκίας, όπως και την πιο αόρατη. Δεν αναγνωρίζονται καν ως μειονότητααπό το τουρκικό κράτος.
Ο αλεβιτισμός αποτελεί μια ανθρωπιστική προσέγγιση του Ισλάμ. «Δεν είμαστε σιίτες, όπως οι Ιρανοί, δεν τηρούμε το ναμάζ, την προσευχή που οι Ιρανοί πραγματοποιούν τρεις φορές την ημέρα (σ.σ.: και οι σουνίτες πέντε), αλλά η πίστη μας έχει σιιτικά στοιχεία, όπως και τουρκικά και σαμανικά» συνεχίζει ο δρ Γιαμάν. Ο αλεβιτισμός έχει έντονες επιρροές από τον σουφισμό, τον μυστικισμό αλλά και από τον χριστιανισμό, ιδίως την Ορθοδοξία. Χαρακτηριστικά του είναι η ανεκτικότητα προς άλλες θρησκείες και η λατρεία των Αλλάχ-Μωάμεθ-Αλί (του γαμπρού του Μωάμεθ, στον οποίο η πίστη αποτελεί τη βασική διαφορά μεταξύ σιιτών και σουνιτών). Ανάμεσα στις διαφορές τους από άλλους μουσουλμάνους είναι η μονογαμία, το ότι δεν προσκυνούν στη Μέκκα και δεν γιορτάζουν το Ραμαζάνι.
Επί αιώνες καταδιωγμένοι, κρατούσαν κρυφή τη θρησκεία τους, γι΄ αυτό οι διαφορές ακόμη και ανάμεσα σε αλεβίτες κοντινών περιοχών είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Δεν υπάρχει ένα ενιαίο τελετουργικό αλλά πολλά ελαφρώς διαφοροποιημένα.
«Οι τούρκοι σουνίτες μάς προσάπτουν δύο πράγματα:ότι υποστηρίξαμε τους Πέρσες Σαφαβίδες έναντι των Οθωμανών τον 16ο αιώνα και ότι είμαστε αιρετικοί» λέει ο Γιαμάν. Οι σχέσεις φάνηκε ότι θα βελτιώνονταν όταν ο Κεμάλ Ατατούρκ ίδρυσε τη σύγχρονη Τουρκία διότι οι αλεβίτες είναι βαθιά κοσμικοί, όπως και το όραμα του ιδρυτή της Τουρκικής Δημοκρατίας. «Με τον καιρό όμως έγινε εμφανής η σουνιτική κυριαρχία».
Τη δεκαετία του ΄70 πολλοί αλεβίτες υποστήριξαν σοσιαλιστικά και μαρξιστικά κόμματα στην Τουρκία θεωρώντας ότι οι ιδέες τους ήταν συναφείς με τον αλεβιτισμό. Μεγάλο μέρος της βίας που χαρακτήρισε τη χώρα στα τέλη της δεκαετίας του ΄70 και που αποδόθηκε στον ανταγωνισμό μεταξύ αριστερών και δεξιών ήταν στην πραγματικότητα ένας «πόλεμος» μεταξύ αλεβιτών και σουνιτών- με τους υπερεθνικιστές να συντάσσονται με τους τελευταίους. Η βία κορυφώθηκε στην πόλη Καχραμανμαράς στη Νότια Τουρκία το 1978, όταν Γκρίζοι Λύκοι επιτέθηκαν με βία σε αριστερούς αλεβίτες αφήνοντας 700 νεκρούς. Κατόπιν αυτού, η κυβέρνηση επέβαλε στρατιωτικό νόμο ο οποίος άνοιξε τον δρόμο για το πραξικόπημα του 1980. «Ετσι οι αλεβίτες έχασαν διπλά- και ως αλεβίτες και ως αριστεροί» λέει ο Γιαμάν.
Πιστεύει ότι η κατάσταση βελτιώνεται τα τελευταία χρόνια, «αν και η κυβέρνηση είναι όμηρος των θρησκευόμενων ψηφοφόρων της και δεν μπορεί να κάνει πολλά πράγματα». Τα τζεμ ή τζεμέβι, οι ναοί των αλεβιτών, αναγνωρίζονται ως «χώροι λατρείας» και όχι ως ναοί. «Στην Κωνσταντινούπολη υπάρχουν 70 τζεμ για εκατομμύρια αλεβίτες που ζουν στην πόλη» λέει. «Μεγάλο πρόβλημα είναι το ποσοστό αφομοίωσης των αλεβιτών. Υπάρχει τεράστιο χάσμα ανάμεσα στην παράδοσή μας και στη σημερινή πραγματικότητα».
Αποφασισμένοι να αντιδράσουν ύστερα από πέντε αιώνες καταπίεσης, που τους κράτησαν στην αφάνεια, οι αλεβίτες απευθύνουν έξι αιτήματα προς την τουρκική κυβέρνηση και απειλούν με βροχή από προσφυγές το επόμενο σχολικό έτος (2011-2012) προκειμένου τα παιδιά τους να εξαιρούνται από το μάθημα των (σουνιτικών) θρησκευτικών στο σχολείο, όπως έχουν το δικαίωμα τα παιδιά των χριστιανών και των εβραίων. Εκτός από το να πάψει να είναι υποχρεωτικό το μάθημα των θρησκευτικών, ζητούν να καταργηθεί η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων, να επιστρέψουν τα μοναστήρια των δερβίσηδων στον έλεγχό τους, να αναγνωριστούν τα τζεμέβι ως ναοί, να τερματιστούν οι πολιτικές θρησκευτικής αφομοίωσης και να μετατραπεί σε μουσείο το ξενοδοχείο «Μadimak» στην πόλη Σεβάστεια, όπου είχε πραγματοποιηθεί πολύνεκρη επίθεση εναντίον τους πριν από 18 χρόνια.
Κρασί, δερβίσηδες και σάζι
Ο ντέντε, ο αλεβίτης ιερέας, κάθεται πάνω σε δέρμα προβάτου και οι πιστοί, άντρες και γυναίκες, σχηματίζουν κύκλο στο πάτωμα. Ο πνευματικός ηγέτης, που κατάγεται από οικογένεια-απόγονο του Μωάμεθ, λέει προσευχές, απαγγέλλει ποιήματα και τραγουδάει παίζοντας σάζι ή μπαγλαμά. Καμιά φορά συνοδεύει τον ντέντε ένας παίκτης λαούτου ενώ το εκκλησίασμα τραγουδάει μαζί του και χορεύει έναν χορό, σέμα, που χαρακτηρίζεται από περιστροφές. Για να ολοκληρωθεί η λειτουργία στο τζεμ οι πιστοί τρώνε όλοι μαζί, συχνά ένα τελετουργικά σφαγμένο αρνί (κουρμπάν), συνοδεία κρασιού.
Η μουσική και η ποίηση αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της αλεβιτικής παράδοσης. Τα τραγούδια τους είναι ερωτικά και μιλούν για τη μυστικιστική εμπειρία. Ο ποιητής των σούφι του 13-14ου αιώνα Γιουνούς Εμρέ ήταν αλεβίτης, ενώ έχουν επηρεαστεί έντονα από τον Τζελαλεντίν Ρουμί, ιδρυτή του τάγματος των δερβίσηδων τον 13ο αιώνα. Πολλοί από τους πιο ονομαστούς παραδοσιακούς μουσικούς της σημερινής Τουρκίας είναι αλεβίτες.
Οι περιστρεφόμενοι δερβίσηδες, που χαρακτήριζαν το αλεβιτικό τελετουργικό, αποτελούν στη σύγχρονη εποχή μάλλον φολκλορικό παρά θρησκευτικό στοιχείο. Αιτία ο Κεμάλ. Οταν κατήργησε το χαλιφάτο, θεωρώντας το εμπόδιο στην πρόοδο, οι δερβίσηδες ξεσηκώθηκαν. Ως απάντηση, αυτός κατήργησε τους δερβίσηδες το 1925 (όταν μια εξέγερση Κούρδων τού έδειξε πόσο ισχυροί παρέμεναν ακόμη) τονίζοντας ότι τα αρχαϊστικά μυστήριά τους δεν είχαν θέση στον σύγχρονο κόσμο.
«Σήμερα αντιδράμε! Η φωνή μας επιτέλους ακούγεται»
«Πολλοί φοβισμένοι αναγκάζονται να παριστάνουν τους σουνίτες»λέει στο «Βήμα» ο πανεπιστημιακόςΙζετίν Ντογάν, επίτιμος πρόεδρος της Ομοσπονδίας Αλεβιτών-Μπεκτασήδων «Η μεγαλύτερη διάκριση εις βάρος των αλεβιτών στην Τουρκία είναι ότι, ενώ φορολογούμαστε όπως όλοι οι πολίτες, δεν λαμβάνουμε χρήματα από τον προϋπολογισμό για τους χώρους λατρείας μας. Για τα σουνιτικά τζαμιά αφιερώνονται δισεκατομμύρια λίρες. Αλλο πρόβλημα είναι τα θρησκευτικά που διδάσκονται στα σχολεία:τα βιβλία αναφέρονται μόνο στους σουνίτες και δεν περιέχουν ούτε μία κουβέντα για το αλεβιτικό Ισλάμ»λέει μιλώντας στο «Βήμα» οΙζετίν Ντογάν,καθηγητής Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Γαλατά Σαράι.
«Βρισκόμαστε σε συζητήσεις με την κυβέρνηση για να αλλάξουν όλα αυτά. Σήμερα αντιδράμε! Η φωνή μας επιτέλους ακούγεται.Ευτυχώς το πρόβλημά μας έχει γίνει διεθνές και η κυβέρνηση πιέζεται από την ΕΕ και τις ΗΠΑ».
Δεν υπάρχει κόμμα αλεβιτών,εξηγεί,«διότι δεν υποστηρίζουμε την ιδέα αυτή. Η Τουρκία είναι κοσμικό κράτος και δεν έχει χώρο για κόμματα που βασίζονται στη θρησκεία» . Το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CΗΡ) της αξιωματικής αντιπολίτευσης,«το οποίο υποστηρίζουν σήμερα οι περισσότεροι αλεβίτες, έχει 27 αλεβίτες βουλευτές ενώ το ΑΚΡ τέσσερις ή πέντε. Συνολικά οι 40 από τους 550 βουλευτές είναι αλεβίτες» .
Ο δρ Ντογάν εξανίσταται από αυτή την αριθμητική αδικία.«Οι αλεβίτες είμαστε 25 εκατομμύρια, το ένα τρίτο του πληθυσμού,ενώ οι Κούρδοι, που δεν ξεπερνούν τα 7-8 εκατομμύρια, το ένα δέκατο του πληθυσμού,έχουν περισσότερους από 120 βουλευτές» .
Τραγουδούν για τον έρωτα, κάψτε τους ζωντανούς!
2 Ιουλίου 1993. Ενα φεστιβάλ αλεβίτικης μουσικής και χορού στο ξενοδοχείο «Μadimak» της Σεβάστειας κατέληξε στις φλόγες όταν μια ομάδα φανατικών ισλαμιστών το περικύκλωσε μετά την προσευχή της Παρασκευής καίγοντας ζωντανούς 35 καλλιτέχνες συν δύο υπαλλήλους του ξενοδοχείου και τραυματίζοντας 51 άτομα, μεταξύ των οποίων ο συγγραφέας Αζίζ Νεσίν. Η αστυνομία λέγεται ότι παρατηρούσε τον όχλο να βάζει φωτιά στο κτίριο χωρίς να επεμβαίνει. Συνελήφθησαν γύρω στους 30, πολλοί από τους οποίους τη γλίτωσαν τελικά, ενώ οι πραγματικοί υπαίτιοι του μακελειού πιστεύεται πως παραμένουν ατιμώρητοι.
MΠΕΚΤΑΣΗΔΕΣ: ΟΙ 3.000 ΑΛΕΒΙΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
«Αυτοί πάνε στο τζαμί, εμείς τραγουδάμε στον τεκέ»
«Δεν είναι καθόλου απλό να ανήκεις σε μια μειονότητα μέσα στη μειονότητα» εξηγεί στο «Βήμα» Ελληνας Πομάκος, ο οποίος επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του «Στα ορεινά πομακικά χωριά της Ροδόπης αυτοαποκαλούνται κιζιλμπάσηδες ή μπεκτασήδες ενώ στα ορεινά του Εβρου αλεβίτες» λέει μιλώντας στο «Βήμα» μέλος του Πανελληνίου Συλλόγου Πομάκων και συνεργάτης της πομακικής εφημερίδας «Ζαγάλισα» (www.zagalisa.gr) ο οποίος θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του.
Οι αλεβίτες της Ελλάδας αριθμούν, σύμφωνα με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ που τους ανέφερε πρώτη φορά στην ετήσια έκθεσή του για τα ανθρώπινα δικαιώματα το 2009, μόλις 3.000 άτομα ανάμεσα σε ένα σύνολο 120.000 μουσουλμάνων της Θράκης. «Μια βασική διαφορά μας με τους σουνίτες είναι ότι αυτοί πηγαίνουν στο τζαμί ενώ εμείς στον τεκέ-ο πιο ονομαστός είναι ο τεκές της Ρούσσας».
Η Αγκυρα, μας λέει τηλεφωνικά από την Κομοτηνή, προσπαθεί να κάνει τη μειονότητα να αυτοπροσδιοριστεί ως «τουρκομουσουλμανική σουνιτική μειονότητα Δυτικής Θράκης». Οτιδήποτε δεν υπηρετεί αυτόν τον στόχο «ξεσηκώνει την αντίδραση των οργάνων της στην περιοχή». Οι αλεβίτες έχουν συνηθίσει να κρατούν πάντα χαμηλό προφίλ. «Η αλεβιτική ταυτότητα καταδιώκεται» λέει φέρνοντας το παράδειγμα ενός «πατροπαράδοτου πανηγυριού στο χωριό Χίλια που πραγματοποιείται κάθε καλοκαίρι, τον Αύγουστο, και περιλαμβάνει αγώνες πάλης στους οποίους συμμετείχαν κάτοικοι των γύρω χωριών. Τώρα έρχονται παλαιστές από την Τουρκία και έχει μετατραπεί σε τουρκική φιέστα. Το ελληνικό κράτος μάς έχει εγκαταλείψει- ακόμη και τα πεδινά χωριά,πόσω μάλλον τα ορεινά. Οταν τα αστυνομικά τμήματα ξηλώνονται, σε ποιον θα στραφεί ο αλεβίτης Πομάκος που τρομοκρατείται;».
Μας εξηγεί πώς λειτουργεί ο εκφοβισμός. «Σε κάθε χωριό υπάρχουν άτομα που πληρώνονται από την Αγκυρα και προσπαθούν να πετύχουν τον οικονομικό και κοινωνικό αποκλεισμό όποιου προβάλλει την αλεβίτικη ταυτότητά του. Σημαντικό ρόλο παίζουν και οι ιμάμηδες στα μεικτά χωριά. Αν έχει μαγαζί, λένε στον κόσμο στο τζαμί να μην ψωνίζει από αυτόν.Οι διαφορετικές ταυτότητες θεωρείται ότι απειλούν την τουρκομουσουλμανική ενότητα. Ζούμε στην Ελλάδα, ένα ελεύθερο κράτος του 21ου αιώνα,και δεν μπορούμε να δηλώσουμε την ταυτότητά μας! Πραγματοποιείται μια πολιτιστική γενοκτονία εναντίον μας».
Οι αλεβίτες της ελληνικής Θράκης παντρεύονται μεταξύ τους, αν και «τα τελευταία χρόνια γίνονται και λίγοι γάμοι με σουνίτες.Τεκέδες μάς έχουν απομείνει λίγοι και ο έλεγχός τους έχει περιέλθει στα χέρια των σουνιτών». Από τους Πομάκους ένα μικρό μόνο μέρος είναι αλεβίτες. Τα μεγαλύτερα χωριά τους είναι η Ρούσσα, το Γονικό, το Μέγα Δέρειο και η Χλόη- τα περισσότερα βρίσκονται στον Εβρο. Υπάρχουν και λίγοι τουρκογενείς αλεβίτες.
