7 Οκτωβρίου 1944. Ημέρα Σάββατο. Οι Γερμανοί επιχειρούν να οδηγήσουν 200 Έλληνες και Ούγγρους από το Κρεματόριο ΙΙΙ για εξόντωση. Εί...
Ορμούν στους Γερμανούς φρουρούς. Τους αφοπλίζουν. Οχυρώνονται στο Κρεματόριο με τα λίγα όπλα που διαθέτουν και αναμένουν τους συντρόφους τους να κινηθούν.
Η ομάδα στο Κρεματόριο ΙΙ κινείται άμεσα στους πρώτους πυροβολισμούς. Ο επικεφαλής των Γερμανών και ένας στρατιώτης πετιούνται ζωντανοί στους φούρνους. Ένας άλλος στρατιώτης ξυλοκοπείται μέχρι θανάτου. Η μάχη όμως αποδεικνύεται άνιση. Οι κρατούμενοι για να γλιτώσουν ανατινάζουν ένα διπλανό κρεματόριο και διαφεύγουν στο δάσος. Οι περισσότεροι πέφτουν ηρωικά κάτω από βροχή σφαιρών. Κάποιοι άλλοι οχυρώνονται σε έναν αχυρώνα, όπου τα Ες Ες τούς καίνε ζωντανούς. Οι υπόλοιποι παραδίδονται και εκτελούνται επιτόπου. Σε λίγες ώρες τα πάντα έχουν ηρεμήσει.
Από τους 300 Έλληνες Εβραίους που πήραν μέρος στην εξέγερση (συνολικά τα θύματα ήταν 450) επέζησαν μόνο 26. Κι εκείνοι θυμούνται πως ανάμεσα στους κρότους και τα ουρλιαχτά ακούγονταν τα λόγια του ελληνικού εθνικού ύμνου.
«Έστω κι διά ολίγα λεπτά ευρέθησαν ελεύθεροι», αφηγείται ο διασωθείς Μαρσέλ Νατζαρή από τη Θεσσαλονίκη στην προϊσταμένη της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών Φωτεινή Τομαή η οποία στον τόμο που υπογράφει «Έλληνες στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου» αποκαλύπτει νέα στοιχεία για τις μαύρες σελίδες της ιστορίας των Εβραίων της Ελλάδας την εποχή του Ολοκαυτώματος. Μαρτυρίες θυμάτων.
Η έρευνα περιλαμβάνει μαρτυρίες θυμάτων που μίλησαν ύστερα από χρόνια σιωπής για τα μαρτύρια που υπέστησαν, όπως και νεώτερα στοιχεία που προέκυψαν από αρχεία και αποτελεί μια έκδοση του υπουργείου Εξωτερικών (εκδ. Παπαζήση) που προλογίζουν η υπουργός Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη, ο βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης 1986 Ελί Βιζέλ, ο πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος Μωυσής Κωνσταντίνης, ενώ περιλαμβάνει σημείωμα και του προέδρου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης Δαυίδ Σαλτιέλ.
Μοναδική περίπτωση στα χρονικά όλων των ναζιστικών στρατοπέδων η εξέγερση των Ελλήνων με οργανωμένο σχέδιο- αν και παραμένει άγνωστο από ποιον προδόθηκε την τελευταία στιγμή-, ωστόσο δεν ήταν η πρώτη.
Μεμονωμένες πράξεις αντίστασης είχαν προηγηθεί. Οι Εβραίοι της Κέρκυρας τον Ιούνιο του 1944 αρνήθηκαν να αναλάβουν εργασία στα κρεματόρια και εκτελέστηκαν ομαδικά. Δύο μήνες αργότερα η πρώτη σχεδιασμένη απόπειρα ανατράπηκε την τελευταία στιγμή. Εμπνευστής της ήταν ο μόνιμος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού Ιωσήφ Βαρούχ, που ενώ δούλευε στους φούρνους αναγνώρισε ανάμεσα στους νεκρούς από τους θαλάμους αερίων τους γονείς του. Κατάφερε να συσπειρώσει Έλληνες, Ρώσους κι έναν Πολωνό, αλλά δύο ώρες πριν από την εφαρμογή του σχεδίου- στις 15 Αυγούστου 1944 – η αιφνίδια άφιξη στο στρατόπεδο 4.000 Πολωνών Εβραίων συνοδεία ισχυρής δύναμης των Ες Ες ακύρωσε το σχέδιο.
Με τη γλώσσα των τραγουδιών
«Στο στρατόπεδο μιλούσαμε μόνο την ελληνική, γιατί βλέπεις νιώθαμε ξενιτεμένοι», θυμάται ο Λέον Χάγουελ από τη Θεσσαλονίκη. Από παραποιημένα τραγούδια του Βαμβακάρη μέχρι αρχαία ελληνικά χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες Εβραίοι για να επικοινωνήσουν. Συχνά μάλιστα, λέει ο Λέον Χάγουελ, οι Έλληνες άλλαζαν τα λόγια από τραγούδια του Βαμβακάρη με τα οποία ήταν εξοικειωμένοι οι Γερμανοί και δεν έδιναν σημασία, ώστε να επικοινωνούν μεταξύ τους είτε για να ανταλλάσσουν πληροφορίες είτε για αλληλοϋποστήριξη, δεδομένου πως δεν επιτρεπόταν να μιλάνε μεταξύ τους. Η Βάσω Σταματίου δε έμαθε μέσα στο στρατόπεδο πως τελείωσε ο πόλεμος από μια νεαρή Ουγγαρέζα ποιήτρια, η οποία γνώριζε αρχαία ελληνικά: «Έστι φήμη τις, Χίτλερ απεβίωσεν…». Φρίκη.
Μία ακόμη άγνωστη στο ευρύ κοινό ιστορία έχει θέση στις σελίδες του βιβλίου της Φωτεινής Τομαή. Εκείνη των 46 Ελλήνων – 19 γυναικών και 27 ανδρών- που πέθαναν όταν οι Γερμανοί μετέτρεψαν σε θάλαμο αερίων το ψυγείο του ξενοδοχείου Στρούτχοφ, στην Αλσατία!
Τα νεκρά σώματα μεταφέρθηκαν στο ανατομείο της Ιατρικής Σχολής στο Στρασβούργο, κι εκεί αφού το προσωπικό έκοψε τα κεφάλια για να τα εκθέσει στο μουσείο, τοποθέτησε σε μεγάλες μπουκάλες με συντηρητικό τα υπόλοιπα μέλη μέχρι να φτάσει από τη Γερμανία ειδικό μηχάνημα αποφλοίωσης ώστε να μείνουν μόνο τα οστά, για να φτιαχτούν σκελετοί για τα μαθήματα Ιατρικής!
Όσο για εκείνους που αμφισβητούν την παραγωγή σαπουνιών από ανθρώπινο λίπος; «Είχαμε τόση ψώρα και δεν είχαμε ένα σαπουνάκι. Μετά μας έδωσαν ένα και μας είπαν ότι είναι από τη στάχτη των γονέων μας. Ούτε τα αγγίξαμε. Ήταν δυνατόν από τη στάχτη των γονέων μου να πλυθώ;», απορούσε η Θεσσαλονικιά Νίνα Άντζελ, έγκλειστη στο στρατόπεδο σε ηλικία 16 ετών. Πώς άλλωστε να αμφισβητήσει κάποιος τα κρεματόρια όταν η θηριωδία των Γερμανών ήταν τόση που είχαν προχωρήσει και σε υπολογισμούς για το κάρβουνο που απαιτούνταν για κάθε πτώμα: 23,5 κιλά κάρβουνο χρειάζονταν κατά μέσο όρο, ενώ πέντε κιλά επιπλέον απαιτούνταν για τα αδύνατα άτομα. Όσο για τους αποστεωμένους, εκεί απαιτούνταν πλέον 32,5 κιλά κάρβουνο καθώς δεν διέθεταν ίχνος λίπους για να διευκολυνθεί η καύση τους.
Έπαιζε φλάουτο ενώ η κόρη του πήγαινε στο κρεματόριο
Από το σκηνικό θανάτου του Άουσβιτς- Μπίρκεναου δεν έλειψε ούτε η ορχήστρα. Οι Ες Ες αμέσως εντόπιζαν τους κρατουμένους που γνώριζαν κάποιο όργανο για να επανδρώνουν τις ορχήστρες, μία για κάθε στρατόπεδο, ανδρών και γυναικών, ή για να ψυχαγωγούν τους αξιωματικούς του στρατοπέδου. Και σε αυτό το κομάντο η εργασία ήταν σκληρή. Ακόμα και τις Κυριακές που ήταν ημέρα ξεκούρασης για τους υπόλοιπους κρατουμένους, η ορχήστρα είχε βαρύ πρόγραμμα.
Αρκετοί Έλληνες ανάμεσα στα μέλη της (πιθανόν οκτώ). Ένας από εκείνους ήταν και ο γιατρός Αλβέρτος Μενασσέ από τη Θεσσαλονίκη, που ήταν και πτυχιούχος φλαουτίστας. Η εργασία ήταν σκληρή, καθώς έπρεπε να συνοδεύουν με τη μουσική τους εκτελέσεις και βασανισμούς κρατουμένων. Το βράδυ της 22ας Οκτωβρίου 1943, ο Αλβέρτος Μενασσέ έπαιζε φλάουτο συνοδεύοντας τις ομάδες εργασίας, ενώ περνούσε από μπροστά του η δεκατετράχρονη κόρη του Λίλιαν μαζί με εκατοντάδες άλλες γυναίκες με κατεύθυνση τους θαλάμους αερίων. Ο Αλβέρτος Μενασσέ γλίτωσε την τελευταία στιγμή από μια διαλογή για τα κρεματόρια, όχι επειδή ήταν μέλος της ορχήστρας, αλλά επειδή ήταν γιατρός.
Εκτός από τον Αλβέρτο Μενασσέ, στην ορχήστρα του στρατοπέδου ανδρών έπαιζαν επίσης οι Σολ Μάνο, Ασέρ Κοέν, Μισέλ Ασσαέλ, Πέπο Γκαντένιο, Ιάκωβος Στρούμσα και Ισαάκ Σιών. Ο Ιάκωβος Στρούμσα, γνωστός ως βιολιστής του Άουσβιτς, είχε πολεμήσει στο Αλβανικό Μέτωπο και σήμερα ζει στο Ισραήλ.
Και Έλληνες χριστιανοί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης
Μια ακόμη άγνωστη πτυχή στην ιστορία του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων παρέμενε και ότι πλην των Ελλήνων Εβραίων υπήρξαν και χριστιανοί που οδηγήθηκαν στα κολαστήρια του Άουσβιτς. Τα στοιχεία μιλούν για 22 γυναίκεςπολιτικές κρατούμενες και 60 άνδρες. «Μα δεν έχουν ξαναφέρει Ελληνίδες χριστιανές εδώ. “Μήπως είστε Εβραίες και δεν μας το λέτε;” έλεγαν και ξανάλεγαν οι Θεσσαλονικιές που δεν μας πίστευαν», λέει η Βάσω Σταματίου, δεκαοχτώ χρόνων τότε, φοιτήτρια της Νομικής.
«Αποχαιρέτησα τα χρυσά μαλλιά που έλαμπαν στο πάτωμα και πέρασα στην επόμενη αίθουσα, δίπλα γυμνή. Σαν φαλακρή μπάλα του μπάσκετ με ένα Χ που έβαψαν στην πλάτη μου αποχαιρέτησα τη νιότη μου. Δεν είχα πια το όνομα που είχα.
Ήμουν ένας αριθμός: το νούμερο 82224». Πρωτοετής φοιτητής της Ιατρικής, ο Ανδρέας Παρνασσάς από τους Γαργαλιάνους συνελήφθη ως Επονίτης και κατέληξε στο Νταχάου όπου έπεσε θύμα ιατρικών πειραμάτων. «Είμαι σίγουρος πως στο μαύρο ζουμί που μας έδιναν να τρώμε, σούπα το έλεγαν, οι δυο-τρεις σταγόνες λίπους που επέπλεαν ήταν από ανθρώπινο οργανισμό. Το λέω μετά βεβαιότητας αυτό», γράφει στη μαρτυρία του.
ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΟΜΑΗ
Η Φωτεινή Τομαή γεννήθηκε στην Αθήνα το 1953. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Birmingham. Δημοσιεύματά της έχουν φιλοξενήσει ελληνικά, αγγλικά και βουλγαρικά αρχαιολογικά περιοδικά. Η ίδια δημοσιεύει επίσης άρθρα της στον αθηναϊκό ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Ερευνήτρια στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών μέχρι το 1982, υπηρέτησε ως ακόλουθος Τύπου και Μορφωτικών Θεμάτων της ελληνικής πρεσβείας στη Σόφια. Το 1984 τοποθετήθηκε στην Κεντρική Υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών, όπου από το 1996 διευθύνει την Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου. Με επιμέλειά της έχουν κυκλοφορήσει συλλογές διπλωματικών εγγράφων, που η ίδια έχει κληθεί να παρουσιάσει σε ξένα πανεπιστημιακά ιδρύματα και διεθνείς διασκέψεις με συναφές περιεχόμενο. Την πρώτη της εμφάνιση στα ελληνικά γράμματα έκανε με τις νουβέλες “Η πιατέλα και άλλα εύθραυστα” (1999). Η “Οδός Παραδείσου κλειστή” (2001) ήταν το πρώτο της μυθιστόρημα.
*** Από τα «Νέα»
