Φως σε μια από τις πιο άγνωστες πτυχές της σύγχρονης κυπριακής τραγωδίας ρίχνουν οι καταθέσεις μαρτύρων για τις ομαδικές ταφές στο κοιμητήρι...
Φως σε μια από τις πιο άγνωστες πτυχές της σύγχρονης κυπριακής τραγωδίας ρίχνουν οι καταθέσεις μαρτύρων για τις ομαδικές ταφές στο κοιμητήριο Κωνσταντίνου και Ελένης. Εκεί όπου σήμερα βρίσκονται θαμμένοι σε «ανώνυμους» ομαδικούς τάφους, αντιστασιακοί, αλλά και καταδρομείς οι οποίοι σκοτώθηκαν εκτελώντας διαταγές για την επικράτηση του πραξικοπήματος.
Οι περιγραφές από τους αυτόπτες μάρτυρες συγκλονίζουν. Η κατάσταση ήταν τόσο συγκεχυμένη, ώστε ακόμη και ο νεκροθάφτης «έχασε τη μέτρα».
Οι σοροί των αντιστασιακών που έπεσαν υπερασπιζόμενοι τη Δημοκρατία κατά το πραξικόπημα εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στις 15 Ιουλίου 1974, πετάχτηκαν σαν τα σκυλιά έξω από το κοιμητήριο και θάφτηκαν όπως-όπως όλοι μαζί.
Λίγα μέτρα παραπέρα, έθαψαν και τους καταδρομείς. Αλλά ούτε και για αυτούς οι «αρχές» είχαν καιρό για χάσιμο. Έκοψαν ένα κομμάτι τσιρότο, έγραψαν το όνομα και τα στοιχεία του κάθε νεκρού καταδρομέα και τους έστειλαν για ταφή. Στο κοιμητήριο, τους καταμέτρησε ο νεκροθάφτης, τους «διάβασε» ο παπάς και τους έθαψαν.
Ο επίλογος της τραγωδίας όμως δεν γράφτηκε ακόμη. Πολλά χρόνια αργότερα άρχισε να αποκαλύπτεται το χάος με τους «ανώνυμους» τάφους. Ενδεικτικές ήταν οι περιπτώσεις του καταδρομέα Σωτήρη Κωνσταντίνου, ο οποίος δολοφονήθηκε επειδή αρνήθηκε να λάβει μέρος στο πραξικόπημα και έγινε εκταφή πριν μερικά χρόνια. Ακόμη, το όνομα του Κυριάκου Κυριάκου ήταν γραμμένο σε μια ταφόπλακα, αλλά όπως μαθεύτηκε αργότερα, ο Κυριάκου ήταν ζωντανός και έχαιρε άκρας υγείας. Πιο τραγική όμως ήταν η περίπτωση του ΕΛΔΥΚάριου Ηλία Σπηλιωτόπουλου, ο οποίος θάφτηκε και ακολούθως ξεθάφτηκε για να μεταφερθεί στην Ελλάδα, αλλά εκ των υστέρων διαπιστώθηκε ότι τα λείψανα δεν ανήκαν σε αυτόν. Για αυτές τις περιπτώσεις αναφερόμαστε αναλυτικά πιο κάτω, όπως και για την περίπτωση 7χρονου κοριτσιού που πέθανε στο Νοσοκομείο Λευκωσίας, αλλά τάφηκε μαζί με τους καταδρομείς.
Το χάος και η φρίκη που επικρατούσε εκείνες τις μέρες στο κοιμητήριο Αγίων Κων/νου και Ελένης καταγράφεται εκτενώς στις μαρτυρίες του ιερέα Παναγιώτη Τσέστου και του νεκροθάφτη Πάμπου Αλκιβιάδη, οι οποίες περιλαμβάνονται σε σημείωμα λειτουργού της Διερευνητικής Επιτροπής για τους Αγνοούμενους. Σε αυτό το σημείωμα, το οποίο διαβιβάστηκε στους αρμοδίους, αναφέρεται ότι συνολικά, στο Κοιμητήριο Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης υπάρχουν δύο ομαδικοί τάφοι του πραξικοπήματος και τέσσερις ομαδικοί τάφοι της τουρκικής εισβολής (βλ. σχεδιάγραμμα πάνω).
Στους δύο ομαδικούς τάφους του πραξικοπήματος υπάρχουν δύο ταφόπλακες με την αναγραφή «Άγνωστος Στρατιώτης» (Α' Ομαδικός Τάφος - Καταδρομείς) και τρεις ταφόπλακες χωρίς καμία αναγραφή (Β' Ομαδικός Τάφος - Αντιστασιακοί). Εκταφές έχουν γίνει στο παρελθόν μεμονωμένα και μόνο από τον Α' ομαδικό τάφο του πραξικοπήματος. Από αυτές τις εκταφές, υπήρξαν δύο θετικές ταυτοποιήσεις (υποθέσεις Κυνηγόπουλου Νίκου και Κωνσταντίνου Σωτήριου) και μια μη ταυτοποίηση λειψάνου (υπόθεση Σπηλιωτόπουλου Ηλία). Όσον αφορά δε τους ομαδικούς τάφους της τουρκικής εισβολής, έχουν γίνει εκταφές σε όλους τους τάφους. Υπολείπονται όμως οι ταυτοποιήσεις τεσσάρων λειψάνων, παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν με έρευνα για τον εντοπισμό οποιωνδήποτε στοιχείων που να προσεγγίζουν την ταυτότητα αυτών των λειψάνων.
Σε μια τάφρο έθαψαν τους καταδρομείς -Ζωντανός είδε το όνομά του σε ταφόπλακα
ΜΕ ΒΑΣΗτην μαρτυρία του νεκροθάφτη Πάμπου Αλκιβιάδη, η ταφή των καταδρομέων έγινε στις 16/07/1974 από τον ίδιο, κατόπιν οδηγιών αξιωματούχων του στρατού. Οι νεκροί θάφτηκαν σε μια μεγάλη τάφρο, διπλού πλάτους (σε σχέση με τις συνηθισμένες ταφές) που ανοίχτηκε με εκσκαφέα. Τοποθετήθηκαν στη σειρά ένας-ένας, αλλά δύο σε κάθε γραμμή με κάποιο κενό στη μέση. Κατά τη μεταφορά των νεκρών από το νεκροτομείο του νοσοκομείου στο κοιμητήριο, παρατηρήθηκε ότι έφεραν τσιρότο στο σώμα τους με τα στοιχεία τους γραμμένα σε αυτό. Επιπρόσθετα, ο στρατιώτης που συνόδευσε τους νεκρούς στο κοιμητήριο κρατούσε καταστάσεις ονομάτων.
Στον ομαδικό τάφο, υπήρχαν αρχικά 24 ταφόπλακες, 22 με επώνυμους νεκρούς και δύο με σήμανση «Άγνωστος Στρατιώτης ΕΦ». Σήμερα στο κοιμητήριο υπάρχουν 23 ταφόπλακες, με 21 επώνυμους νεκρούς και δύο με σήμανση «Άγνωστος». Επίσης, υπάρχουν τρεις διακριτοί χώροι χωρίς ταφόπλακες ή σταυρούς: ένας χώρος στη σειρά που βρίσκεται δίπλα από τον διάδρομο του κοιμητηρίου, όπου υπήρχε πριν ταφόπλακα για τον Κωνσταντίνου Σωτήρη και δύο χώροι στη δεύτερη σειρά, δεξιά και αριστερά της ταφόπλακας «Άγνωστος Στρατιώτης».
Η πρώτη ταφόπετρα στη δεύτερη σειρά με την επιγραφή «Άγνωστος Στρατιώτης Ε.Φ. Εφονεύθη την 15.7.74» αντικατέστησε άλλη ταφόπλακα με το όνομα «Κυριάκος Κυριάκου». Ο Κ. Κυριάκου ήταν ζωντανός και όταν πληροφορήθηκε για την ύπαρξη της ταφόπλακας, προέβη σε διαβήματα για να γίνει αλλαγή. Σύμφωνα με τον νεκροθάφτη, η παρανόηση έγινε όταν ο Κυριάκου έχασε την ταυτότητά του δίπλα σε έναν άλλο στρατιώτη που προσπάθησε να βοηθήσει. Παρά τις προσπάθειες που έγιναν για εντοπισμό του συγκεκριμένου ατόμου, ώστε να ληφθεί κατάθεσή του, δεν έγινε κατορθωτό να εντοπιστεί.
Ο νεκροθάφτης άφησε να νοηθεί ότι η τοποθέτηση των ταφοπλακών μπορεί να μην είναι ακριβής, αφού μετά την ταφή ο εκσκαφέας σκέπασε με χώμα την περιοχή και την ισοπέδωσε. Παρόλα αυτά, μετά από τις τρεις εκταφές που έγιναν στον εν λόγω ομαδικό τάφο, πιστεύεται ότι ο τάφος βρίσκεται στο σημείο που σήμερα υπάρχουν οι ταφόπλακες.
Έθαψαν άρον-άρον τους αντιστασιακούς
ΣΥΜΦΩΝΑμε κατάθεση του νεκροθάφτη Πάμπου Αλκιβιάδη οι νεκροί αντιστασιακοί μεταφέρθηκαν στο κοιμητήριο με δύο αυτοκίνητα της Αστυνομίας, ενώ σύμφωνα με άλλη μαρτυρία από κάτοικο της περιοχής του κοιμητηρίου, οι νεκροί είχαν μεταφερθεί από τρία φορτηγά. Ο ομαδικός τάφος αρχικά βρισκόταν εκτός των τειχών του νεκροταφείου, αλλά με την επέκταση του νεκροταφείου προς τα δυτικά, συμπεριλήφθηκε πλέον εντός του χώρου. Η ταφή έγινε μαζικά σε έναν τάφο, χωρίς επιμέλεια. Οι νεκροί, σύμφωνα με τη μαρτυρία του κ. Αλκιβιάδη, έφεραν στολή και παπούτσια, αλλά δεν είναι σίγουρο αν έφεραν προσωπικά αντικείμενα.
Όσον αφορά τον αριθμό των νεκρών, ο κ. Αλκιβιάδης θυμάται να μέτρησε 26 άτομα, αλλά πιθανώς να ήταν 28 ή περισσότεροι. Ο δε αυτόπτης μάρτυρας-κάτοικος της περιοχής δήλωσε ότι πρέπει να ήταν σωρός τα πτώματα, εξαιτίας του αριθμού των φορτηγών που έφτασαν στην περιοχή. Σήμερα στο κοιμητήριο υπάρχουν 28 ταφόπλακες εκ των οποίων οι 25 ανήκουν σε «επώνυμους» πεσόντες και οι τρεις δεν φέρουν οποιαδήποτε στοιχεία ταυτότητας των πεσόντων.
Σύμφωνα επίσης με μαρτυρία του ιερέα Παπάτσεστος (που ήταν παρών στην ταφή), αλλά και του ιεροδιάκονου Νεόφυτου Πάπυρου που κατείχε τον κατάλογο των πεσόντων, στο κοιμητήριο επρόκειτο να μεταφερθούν και τρία άτομα που είχαν πεθάνει στη Λεμεσό κατά το πραξικόπημα.
Ωστόσο, τα στοιχεία που αναγράφονται πάνω στις ταφόπλακες δεν αντιστοιχούν κατ' ανάγκην και στα άτομα που είναι θαμμένα από κάτω, εξαιτίας της μαζικότητας και της αταξίας της ταφής.
ΚΑΙ ΜΙΑ ΕΠΤΑΧΡΟΝΗ
Ο κ. Αλκιβιάδης φαίνεται να αναγνώρισε μερικούς από τους πεσόντες, τα ονόματα των οποίων βρίσκονται και σήμερα γραμμένα σε ταφόπλακες. Στο νομαδικό τάφο θάφτηκαν και ο Γεώργιος Μάνωρας, που πέθανε από καρδία καθώς και άλλοι πολίτες, περιλαμβανομένης της εφτάχρονης Δώρας Γιάγκου.
Πηγή: ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ
